เคยเป็นเหมือนกันไหม?
กี่ครั้งที่ทะเลาะกับแฟนก็มักจะเป็นเรื่องเดิมๆ จบแบบเดิมๆ เสมอ สุดท้ายปัญหาเดิมนี้ก็เกิดขึ้นใหม่ วนลูปแบบนี้ไปเรื่อยๆ หรือขัดแย้งกับคนในครอบครัว เพื่อนฝูง เพื่อนร่วมงาน คนที่คุณมีความสัมพันธ์ด้วย แต่ยังคงต้องสัมพันธ์ด้วยต่อไป จะกลับตัวตัดขาดความสัมพันธ์ก็ไม่ได้ ให้เดินหน้าคบหากันต่อก็ไม่รู้ต้องแก้ตรงไหน
เมื่อผู้คนกำลังตกอยู่ในห้วงของความสับสน ไม่รู้ว่าต้องทำตัวอย่างไร รับมือแก้ไขอย่างไร ทำได้เพียงปล่อยให้ปัญหาเกิดขึ้นซ้ำๆ อยู่อย่างนั้นจนบั่นทอนความสุขและความสัมพันธ์ นั่นหมายความว่าคุณกำลังตกอยู่ใน ‘สภาวะโพรงกระต่าย’ (Rabbit hole) แล้ว
ที่มาของคำว่าสภาวะโพรงกระต่าย มาจากวรรณกรรมเยาวชนสุดคลาสสิกเรื่อง อลิซในแดนมหัศจรรย์ ตอนที่ตัวละครอย่างอลิซตามกระต่ายขาวซึ่งใส่เสื้อกั๊กถือนาฬิกาพกเข้าไปในป่า มันวิ่งเข้าไปในโพรงกระต่าย อลิซจึงคลานตามและพลัดตกลงไป
ในรังกระต่ายนั้นเป็นหลุมลึกคล้ายอุโมงค์ จู่ๆ อลิซก็ตกลงไปในหลุมนั้นอย่างไม่ทันตั้งตัว
มันกะทันหันกระทั่งว่าไม่มีเวลาครุ่นคิดว่าเธอจะหยุดเหตุการณ์นี้ได้อย่างไรเลยด้วยซ้ำ
ก่อนที่เธอจะพบว่าตัวเองได้ตกลงไปในหลุมที่ดูเหมือนบ่อน้ำลึกนี้เสียแล้ว
อลิซไม่รู้จริงๆ ว่าบ่อที่ว่านี้มันลึกมากหรือว่าตัวเธอเองตกลงมาอย่างช้าๆ กันแน่
(เนื้อความตอนหนึ่งจากวรรณกรรมคลาสสิก
เรื่อง อลิซในแดนมหัศจรรย์และกระจกทะลุมิติ)
แม้จะฉุกคิดได้ว่าไม่มีกระต่ายตัวไหนใส่เสื้อกั๊ก และถือนาฬิกาพก แม้ว่าภายในโพรงกระต่ายนั้นจะเต็มไปด้วยสิ่งของต่างๆ ซึ่งอยู่ผิดที่ผิดทาง แม้จะต้องเจอกับห้องที่ใหญ่เท่าช้าง หรือประตูที่เล็กเท่าหนู แต่ความพิศวงเหล่านั้นก็ยังคงดึงดูดให้อลิซช่างสงสัยค่อยๆ ถลำลึกไปเรื่อยๆ จนกระทั่งเธอได้ก้าวเข้าสู่โลกมหัศจรรย์ใบใหม่นั้นเอง
แต่ทว่าโพรงกระต่ายของอลิซเป็นเพียงจินตนาการของผู้เขียน หากในชีวิตจริงเราต้องเผชิญกับความสัมพันธ์ที่ผิดปกติ ความสัมพันธ์ผิดที่ผิดทาง หรือความไม่สมบูรณ์แบบในชีวิตจริงล่ะ เราต้องรับมือกับโพรงกระต่ายในใจเราอย่างไร?
โพรงกระต่ายในจิตใจ สู่เขาวงกตแห่งห้วงอารมณ์
คำว่า โพรงกระต่าย (Rabbit hole) ปรากฏขึ้นเป็นลายลักษณ์อักษรครั้งแรกเมื่อประมาณศตวรรษที่ 17 หมายถึง โพรงหรือรูที่กระต่ายขุดไว้เป็นที่อยู่อาศัย ต่อมาเริ่มปรากฏความหมายเชิงอุปมาขึ้นเมื่อปี 1865 ในงานวรรณกรรมของ ลูอิส แคร์รอล (Lewis Carroll) เรื่อง อลิซในแดนมหัศจรรย์ โพรงกระทางถือเป็นจุดเริ่มต้นการเดินทางสู่การผจญภัยในโลกอันแปลกประหลาดของอลิซ
ต่อมาโพรงกระต่ายเริ่มเป็นคำศัพท์ที่ใช้กล่าวในทางเปรียบเทียบมากขึ้น เกี่ยวข้องกับหลายแขนง ตั้งแต่ความหมายทางกฎหมาย ซึ่งปรากฏในวารสาร The Yale Law ฉบับปี 1938 หมายถึง สถานการณ์ที่สับสน วุ่นวาย หรือเป็นปัญหา
ในศตวรรษที่ 20 โพรงกระต่ายมีความหมายที่กว้างขึ้น มันถูกใช้เป็นสัญลักษณ์แทนสภาพหรือสถานการณ์ที่แปลกประหลาด ไร้ตรรกะ หรืออาจกล่าวถึงความซับซ้อนทางวิทยาศาสตร์อย่าง สภาวะที่เกิดภาพหลอนในสภาพที่เปลี่ยนแปลงก็ได้
ความหมายที่ใหม่ที่สุดปรากฏในบทความ The New Yorker ฉบับปี 2015 Kathryn Schulz ให้ความหมายของคำว่า ‘โพรงกระต่ายในยุคข้อมูลข่าวสาร (The information age)’ ไว้ว่า “การตกอยู่ในโครงข่ายที่เชื่อมโยงกันโดยไม่รู้ตัว ไม่รู้ว่าเสียเวลาไปเท่าไรแล้ว และยากที่จะถอนตัวออกมา” เช่น การท่องอินเทอร์เน็ต กดเข้าลิงก์นั้นลิงก์นี้ไปเรื่อยๆ หรือตัวอย่างที่ให้ภาพชัดที่สุด ก็คงจะเป็นตอนที่ผู้คนกำลังเลื่อนหาหนังดูระหว่างกินข้าว จนกินข้าวเสร็จแล้วก็ยังไม่ได้ดูหนังสักเรื่อง
ส่วนโพรงกระต่ายในแง่ของจิตวิทยานี้ มีลักษณะคล้ายกับหลุมดำที่อยู่ในจิตใจ มันจะค่อยๆ ดูดกลืนความสุขและพลังชีวิตไปทีละน้อยๆ เมื่อความรู้สึกและอารมณ์แง่ลบเข้าโจมตี มนุษย์ก็จะแสดงพฤติกรรมด้านลบออกไป
เมื่อเปรียบเทียบความหมายของโพรงกระต่ายในบริบทต่างๆ แล้ว มีจุดร่วมกันอยู่คือ เรามักจะตกอยู่ในสภาวะนี้อย่างไม่ทันได้ตั้งตัว อาจเกิดขึ้นเพราะพฤติกรรมบางอย่างที่ส่งผลกับความสัมพันธ์ ทำให้รู้สึกไม่มั่นคง สูญเสียตัวตน สูญเสียการควบคุม สูญเสียการตระหนักรู้คุณค่าของบางสิ่งบางอย่างในชีวิตไป กว่าจะรู้ตัวว่าต้องแก้ไข ก็ยากที่จะถอนตัวเสียแล้ว
สภาวะโพรงกระต่าย หรือหลุมดำในจิตใจไม่ได้เกิดเฉพาะกับใครคนใดคนหนึ่ง คู่รัก เพื่อน ครอบครัว หรือเพื่อนร่วมงานผู้เป็นคู่กรณีก็สามารถตกลงสู่สภาวะโพรงกระต่ายตามได้ด้วยเช่นกัน ปัญหาระหว่างความสัมพันธ์ค่อยๆ สะสมขึ้นเรื่อยๆ สุดท้ายก็กลายเป็นความสัมพันธ์ที่ย่ำแย่ (Toxic relationship) ต่อทุกฝ่าย
ชายที่เคยนอกใจคู่รักของตัวเอง ทำให้ภรรยารู้สึกไม่มั่นคงในความสัมพันธ์ ทั้งคู่ทะเลาะเรื่องนี้กันบ่อยมาก ยิ่งทะเลาะกัน สามีก็จะยิ่งจมสู่ความรู้สึกผิดกับความผิดพลาดที่เคยก่อขึ้น ความรู้สึกล้มเหลวในความสัมพันธ์ ไม่สามารถดูแลครอบครัวได้
ส่วนภรรยาที่ถูกนอกใจก็รู้สึกไม่มั่นคงในความสัมพันธ์ เริ่มหมกมุ่นกับการตั้งคำถามของพฤติกรรมของคนรัก และพยายามหาคำตอบด้วยตัวเอง เธอติดตามตำแหน่งของสามีในแต่ละวัน คอยเช็กว่าไปทำงานตรงเวลา กลับบ้านตรงเวลาหรือไม่
จุดเริ่มต้นของโพรงกระต่ายในกรณีนี้คือ ความรู้สึกผิดของสามีและความรู้สึกเคลือบแคลงใจของภรรยา ก่อเกิดเป็นโพรงกระต่ายอันมืดมิด ทำให้อารมณ์ด้านลบของสามี และพฤติกรรมหมกมุ่นจากความไม่ไว้วางใจของภรรยาดำเนินอยู่แบบนั้นเป็นเวลาหลายปี โดยที่ทั้งคู่ไม่สามารถจัดการความรู้สึก และก้าวพ้นจากโพรงกระต่ายนี้ไปได้
วิธีก้าวออกจากโพรงกระต่าย ด้วย 4 ไพ่ (ไม่) ลับ!
สภาวะโพรงกระต่ายมีส่วนทับซ้อนกับความสัมพันธ์ที่เป็นพิษ (Toxic relationship) อยู่เล็กน้อย ความสัมพันธ์ที่ทำให้เราตกอยู่ในโพรงกระต่ายจะยังไม่ถือเป็นความสัมพันธ์ที่เป็นพิษ แต่ถ้าปล่อยให้โพรงกระต่ายในใจลึกลงไปๆ อยู่แบบนั้น ก็จะส่งผลเสียต่อความสัมพันธ์และผู้อื่นได้
ดังนั้นก่อนที่โพรงกระต่ายจะนำเราไปสู่ผลลัพธ์ที่อยากให้เกิดขึ้น เราก็ต้องถมเจ้าโพรงนี้ และรีบก้าวออกมาให้พ้นจากอารมณ์ด้านลบในใจของเรา ด้วยหลัก ARCH ซึ่งถือเป็นไพ่เด็ดในการจัดการกับสภาวะโพรงกระต่ายเลยก็ว่าได้
A-Awareness
ก่อนอื่นต้องรู้ตัวว่าเรากำลังตกอยู่ในสภาวะโพรงกระต่าย ลองสำรวจอารมณ์ของตัวเองช่วงนี้ว่ารู้สึกอย่างไร มีความรู้สึกแง่ลบกำลังรบกวนจิตใจหรือความคิดของเราอยู่ไหม แม้จะดูเป็นเรื่องเล็ก แต่การเปลี่ยนแปลงในชีวิตบางอย่างก็ทำให้เราสูญเสียการควบคุมไปได้ เช่น การย้ายงาน ย้ายบ้าน การเริ่มต้นในสภาพแวดล้อมที่ไม่คุ้นเคย หรือการยุติความสัมพันธ์ หากรู้ทันภาวะอารมณ์ของตัวเอง ก็จะเตรียมตัวรับมือแก้ไขสภาวะโพรงกระต่ายในใจได้เร็วยิ่งขึ้น
R-Root Cause
ถัดมาคือขั้นตอนระบุต้นเหตุของโพรงกระต่ายให้ได้ว่า เรารู้สึกเช่นนี้เพราะอะไร สภาวะโพรงกระต่ายไม่ได้เกิดจากการเปลี่ยนแปลงด้านลบเสมอไป บางทีการเริ่มต้นใหม่ หรือการเปลี่ยนสภาพแวดล้อมที่เราไม่สามารถปรับตัวได้ก็ทำให้เกิดสภาวะโพรงกระต่ายได้เช่นเดียวกัน
C-Change
เมื่อรู้ต้นเหตุของโพรงกระต่ายแล้ว ก็ต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือมุมมองความคิดเสียใหม่ หากมีปัญหากับคนรัก ครอบครัว เพื่อน หรือเพื่อนร่วมงาน การเปิดอกคุยกันอย่างตรงไปตรงมาจะสามารถช่วยลดความขัดแย้ง หรือการไม่เข้าใจกันได้
H-Heal
ไพ่สุดท้ายคือการเยียวยาแผลใจ หรือการสมานแผล ขั้นตอนนี้สามารถขอความช่วยเหลือจากครอบครัว เพื่อน หรือคนรักได้ มีงานวิจัยสนับสนุนว่าการสนับสนุนจากคนใกล้ชิดเหล่านี้ สามารถทำให้เราผ่านพ้นช่วงเวลาอันยากลำบากได้ แน่นอนว่าการผ่านพ้นช่วงที่จิตใจและอารมณ์ไม่มั่นคงมาหมาดๆ อย่างนี้ การสนับสนุนจากคนรอบตัวก็ถือเป็นยาใจขนานดีเช่นกัน
โพรงกระต่ายของอลิซพาเด็กหญิงเดินทางสู่โลกแห่งจินตนาการที่เต็มไปด้วยสีสัน แต่โพรงกระต่ายในใจคนนั้นมีเพียงความมืดมิด ไม่เห็นหนทางออก โอบล้อมตัวตนของเราเอาไว้ตลอดเวลา ยิ่งปล่อยให้ดำดิ่งไปเรื่อยๆ ก็จะยิ่งอ้างว้างโดดเดี่ยว ไร้เงาของแมวเชสเชียร์ คนทำหมวก หรือราชินีหัวใจ
ขอเพียงตัวเราตระหนักรู้ในความรู้สึกและสภาพอารมณ์ของตัวเอง เปลี่ยนแปลงแก้ไขสิ่งต่างๆ ให้เข้าที่เข้าทาง กล้าที่จะขอความช่วยเหลือและกำลังใจจากคนรอบข้าง เพียงเท่านี้ก็จะมีแรงก้าวออกจากโพรงกระต่ายอันน่าสับสนได้แล้ว
อ้างอิง
– How Do We Recognize and Get out of the Rabbit Hole : Rachel Graham, Evolve and Transform – https://bit.ly/42yJxWN
– Relationship Rabbit Holes : Ken Wells, PCS – https://bit.ly/3Ns6DdB
– WHAT DOES RABBIT HOLE MEAN? – https://bit.ly/3N5ZPRo
#psychology
#missiontothemoon
#missiontothemoonpodcast
